21 февраль – Ана тилини къорчалав халкъара куню

«Гузель тилимиз» тедбирининъ сценарийи

Тедбирнинъ макъсады: Ана тилининъ гузеллиги ве назиклиги, къувети, зенгинлиги акъкъында балаларнынъ бильгилерини кенишлетмек. Къырымтатар тилинде пек чокъ аджайип шиирлер, гузель йырлар, тапмаджалар, аталар сёзлери олгъаны акъкъында бильгилерни пекитмек. Тувгъан тильге нисбетен урьмет ве севги дуйгъуларыны ашламакъ.

Донатмалар: диварда буюк терекнинъ ресими; онынъ устюнде «Шиирлер», «Йырлар», «Аталар сёзлери», «Тапмаджалар», «Оюнлар» сёзлери язылгъан карточкалар; миллий урбаны кийген къыз ве огълан ресимлери; телевизор, музыкалы дисклер, миллий костюмлер.

Къырымтатар миллий музыка янгъырай. Экранда Къырымнынъ чешит манзаралары: шеэрлер, дагълар, орманлар, денъиз косьтериле. Косьтериш биткен сонъ:

Оджа (я да талебе): Къырым — бизим Ватанъымыз! Эвель-эзельден Къырым — дюньянынъ энъ дюльбер ве арз этильген кошелерден бири сайыла эди. Онынъ чёллерини, дагъларыны, орманларыны, денъизни, кой ве шеэрлерини биз джандан севемиз! 

Къырымда чокъ миллет векиллери яшайлар. Бу руслар, украинлер, къырымтатарлар, болгарлар, еудейлер, караимлер, греклер, эрменлер, тюрклер ве дигерлери (талебелер анъылгъан миллетлернинъ миллий урбаларыны кийип чыкъалар). Эр бир миллетнинъ озь тили бар Биз — къырымтатармыз ве бизим тувгъан тилимиз – къырымтатар тили!

Бир бала:

Эр бир халкънынъ озь тили бар,
Яресинен сырдашкъан.
Балдан татлы о тиль онъа
О бир вакъыт унутылмай.
Меним тувгъан халкъымнынъ да,
Озь тили бар йырлашкъан.
Бинъ бир йылдыз арасында
Бу тиль манъа толгъун ай.
Тувгъан халкъым, оннен бахтлы

Экинджи бала:

Бу тиль бешигимде
Айненинен осьтюрген,
Яшлыгъымдан етеклей о
Тутып меним къолумдан.
Бир эджасын джоймам онынъ,
Бир арифни унутмам,
Урь аятнынъ къойнунда!

Алып барыджылар:

1-нджи: Мераба, мухтерем мусафирлер, севимли балалар! Бугунь биз тиль байрамында тувгъан къырымтатар тилимизнинъ аджайип дерьясына киреджекмиз. Бизим къадимий тилимиз не къадар гузель, муляйим, зенгин, татлы олгъаныны ис этеджекмиз.

2-нджи: Мына, балалар, бакынъыз: бу терек бизим миллетимизнинъ темсили. Терекнинъ тамыры – тильдир. Эгер терекнинъ тамырыны кессенъ, бутюн терек къурып къалыр. Демек, тилимизни ёкъ этсек, миллетимиз де гъайип олур. 

Афсуски, шимди чокъ балалар русча лаф этелер, озь тилини, урф-адетлерини унъуталар. Онынъ ичюн бизим тилимиз, башкъа тиллерге бакъкъанда, бельки, къуветсиз корюне. Онъа ярдым этейикми? Келинъиз берабер оны осьтюрейик, къуветлештирейик! Бакъынъыз терекке (ресимге косьтере) Оны осьтюрмек ичюн бизлер озь тилимизде масалларны ве эфсанелерини, лятифелерни ве шиирлерни, тапмаджаларны ве аталар сёзлерни, йырларны ве оюнларны хатырламакъ керекмиз.

1-нджи: Эвель-эзельден Къырым табиаты бизим халкъ чалгъыджыларымызны ава яратмагъа рухландыра эди. Бу авалар шимди де бир кимсени первасыз къалдырмайлар. Миллий оюнларымызны сизге такъдим этемиз. (оюнджылар ойнайлар)

2-нджи: Энди исе бакъайыкъ, сиз тапмаджаларны насыл тапасынъыз. Мен окъуйым, сиз исе, колунъызны котерип, тапмаджанынъ манасыны айтынъыз. (Балалар тапмаджаларны тапалар ве терекке бирер чечек япыштыралар). 

Къаранлыкъ аран ичинде
Къызыл огюз къаталай
(Тиль)

Эки агъа-къардаш ян-янаша отура,
Бири-бирини корьмей.
(Козьлер)

Гедже-куньдюз кезерим,
Эр бир шейни сезерим,
Сюрюге хырсыз тюшсе,
Башын-козюн эзерим.
(Копек)

Къанаты бурма,
Сеси зурна.
(Хораз)

Сувда догъа, сувдан къоркъа.
(Туз)

Тавда, чёльде джуремен,
Къарап турмай ишлеймен,
Бал топлайман чечектен,
Тийсенъ, яман тишлеймен.
(Балкъурт)

Къалачланып онъаргъан,
къатмерленип бурулгъан,
Ашап корьсен билирсинъ:
Эти ичине догъралгъан.
(Бурма)

Сары сувда сандал ойнай.
(Чиберек)

Акътыр озю – къар дегиль,
озю баллы – бал дегиль.
(Шекер)

Башына ляйыкъ.
(Ястыкъ)

Дёрт коше къайыкъ

1-нджи: «Балдан татлы» тиль – бу бизим къырымтатар тилимиздир. Бу тиль бизге баба-деделеримизден къалгъан.

1-нджи бала: 

Бу зенгин тиль – халкъымызнынъ
Къальп севинчи, фигъаны.
Тюркий тиллер гульзарынынъ
Энъ чечекли фиданы.

Бу тиль, достум, меним, сенинъ,
Халкъымызнынъ анъына,
Юрегине, зеинине
Дамырына, къанына.

2-нджи бала:

Синъген сабий чагъымызда
Анамызнынъ сютюнен.
Айненининъ татлы, шырын
Эзгисинен, бейтинен.

Севингенде, къуванчыны
Халкъ бу тильде бильдирген.
Тарсыкъкъанда, яныгъыны
Кене шунен сёндирген.

Алып барыджы:

Эр бир инсан ана тилинде биринджи сёзлерни бешигинде озь анасындан эшите. Онынъ ичюн де бизим халкъымыз озь тилине «ана тили» деген. Вакъыт эп кече, бала осе, юрип, лаф этип башлай.

3-нджи бала:

Мен бир сабий экенде,
Дёрт аякълап юрьгенде,
«Ана» деп мен сёз къаттым,
Озь тилимни яраттым.
О куньден сонъ, эр кунь мен
Эки-учь сёз огрендим.

Окъуп – язам бугунь мен,
Ана тилим бу меним.
Бильмесенъ озь тилинъни,
Огренмезсинъ илимни.
Терек олып осерсинъ,
Бир шей бильмей олерсинъ.

4-нджи бала:

Мен сени кичкене бир сабий экенде,
Озь тувгъан анамдан эшитип бильдим.
Баш язым – такъдирим: «Юрь алдгъа!» - дегенде,
Сенинънен гонъюльден хошланып кульдим.
Сен олдынъ тувгъан тиль, сен олдынъ йырымны
Муляйим эзгинен тасвирлеп берген.
Ич кимсе бильмеген энъ гизли сырымны
Шенъ омюр ёлуна йырнен сёйлеген.

5-нджи бала:

Байрамны, меджлисни, къуванчлы куньлерни
Даима сенинънен къаршылап алдым.
Омюрни, баарьни, чечекни, гуллерни
Деликъан чагъымда йырлап озгъардым. 
Урь Ватан багърында ферахнен кезгенде,
Сен олдынъ виджданым, намусым, арым.
Аджувсыз ач эджель багърымны эзгенде,
Тувгъан тиль! Кене де мен сени анъарым.

4) Бизим тилимиз ойле гузель ки, эр бир шиирни музыкагъа къоймакъ, нагъменен айтмагъа мумкюн. (Балалар «Мен лаф этем» йырыны йырлайлар. Йырлагъан сонъ бир бала санадаки терекке бир чечек япыштыра). 

5) Аталар сёзю — акъылнынъ козю, — дегенлер. Оларда халкъымызнынъ зийреклиги, откюр сёзге усталыгъы, дюньябакъышы, акъыл-ферасети ифаделенмекте. (Балалар 3 группагъа болюнген, эр бир группагъа сёзлери язылгъан карточкалар такъымы берильген, балалар айры сёзлерден аталар сёзлерини тизелер ве оларнынъ маналарыны анълаталар. Вазифени беджерген эр бир группа терекке озь чечекни япыштыра).

Тилини унуткъан, илини унутыр.
Тили уста — къолу къыскъа.
Тиль – акъыл теразесидир.

6) Кырымтатар халкъында чокъ миллий байрамлар бар: Наврез, Дервиза, Хыдырлез байрамлары. Байрамларда адамлар йырлай, ойнай, — демек, шенъленелер (къызлармиллий оюныны ойнайлар).

7) Байрамларда къызлар ойнайлар, огъланлар исе бу вакъыт курешелер. Гъалип чыкъкъан йигитке адет узьре бир къой бериле. Шимди бизим джесюр огъланларымыз сизге куреш насыл олып кечкенини косьтерирлер. (Эки огълан чыкъып курешелер, сонъ олар да санадаки терекке чечек алып япыштыралар).

8) Балалар, эписи байрамларда мытлакъа не янъгъырай? Эльбетте, йырлар. Бизим йырджымыз сизге «Гузель Къырым» йырыны багъышлай, келинъиз онынен йырлайыкъ. 

9) Дюльбер ана тилимиз! Сени джандан севемиз!
Ана тилим – къанат тилим!
Яхшы билем, сеннен кулем,
Сеннен учам! Артып бильгим,
Санъа – севгим ве урьметим,
Сёзлеринънен ёллар ачам!
Ёлумдаки,
Къолумдаки,
Ич де сёнмез
Чыракъсынъ сен,
Байракъсынъ сен!
Эм устюнъде,
Эм тюбюнъде –
Теркибинъде
Алтынынъ чокъ
Бай дагъсынъ сен.
Анам киби,
Джаным киби
Азизсинъ сен!
Къаным киби
Темизсинъ сен!
Сени даим
Пак сакъларым!
Пак сакъларлар
Эвлятларым –
Эмин этем!

10) Балалар, бакъынъыз насыл бизде дюльбер, чечекли терек олды. Биз оны, демек, тилимизни, миллетимизни де озь къолларымызнен къуветлештирдик! Бизим тилимиз энди осьти, кучлю олды. Ве сизге: «Чокъ сагъ олунъыз!» айта. Тувгъан тилимиз къувана. Келинъиз, биз де онынен берабер къуванайыкъ, хайтарма ойнайыкъ! (Хайтарма янгъырай. Балалар ве мусафирлер, ерлеринден турып, ойнайлар).