Оджа: Хош кельдинъиз, сайгъылы мусафирлер! Сентябрьнинъ биринде сиз корьген балачыкъларны ана-бабалары мектебимизге къырымтатар миллий сыныфына алып кельген эдилер. Докъуз ай девамында балачыкълар окъумагъа, язмагъа, мисаллер, меселелер чезмеге огрендилер. Олар кичкене къыз ве огъланчыкълар олсалар да, энди мемлекетимизнинъ окъумыш адамлары олдылар. Окъумакъны исе мына бу меракълы, эгленджели «Элифбе» китабы огретти. Биз бугунь севимли китабымызгъа «Сагъ ол!» деймиз.
Байрамымызда балалар огренген шиирлер, йырлар янъгъырайджакъ, гузель оюнлар оладжакъ. «Сагъ ол, Элифбе!» байрамымызны шенъ йырнен башлаймыз (сёзлер Риза Фазылнынъ).
Бир чокъ язы: А, Б, В, Г ...
Бир чокътан-чокъ ресимлер.
Бу - Элифбе, бундан бильги
Ала бутюн несиллер.
А-нен, Б-нен башлай, билинъ,
Ана, баба сёзлери,
Элифбеден башлай илим,
Ача сокъур козьлери.
Ватан сёзю В-нен башлай,
Сиз ватаннынъ ишанчы.
Мектеп сизге бильги ашлай,
Окъув – аят къуванчы.
О-нен башлай оджа сёзю,
Сай-севинъиз оджаны.
О огретир бизге озю
Эр арифни, эджаны.
Я-нен башлай «яхшы», «яман»
Яманлыкъны бильменъиз.
Эвде, ёлда сиз эр заман
Яхшы олып юрюнъиз.
1-талебе: Биз ана тилимизни огренемиз ве яхшы бильмеге тырышамыз.
2-талебе: Тилимиз аджайип ве дюльбер.
3-талебе: Элифбе бизге ана тилимизни юректен севмеге огретти.
4-талебе: Ана-бабаларымыз, къартана-къартбабаларымыз бизни ана тилимизде лаф эткенимизни эшитип, юреклери къувана ве юзьлери куле.
1-талебе:
Ана тилини бильсенъ,
Эм де гузель лаф этсенъ,
Эр кес айтыр: «Машалла,
Не де гузель бу бала!»
2-талебе:
Мен анамнен лаф этем,
Мен бабамнен лаф этем,
Лаф эте-эте осем,
Йылдызларгъа мен етем!
3-талебе:
Мен окъуйым ве язам,
Эзберден шиир айтам.
Достума мектюп язсам
Ана тилинде язам.
4-талебе:
Масалчыкълар окъусам,
Эм де къайтарып айтсам,
Осе меним юрегим,
Яшасын меним тилим! (С.Усеинов)
Перишан бала: - Окъумагъа огрен, окъумагъа огрен! Бездим мен бу лафлардан. Бабам «Окъу, окъу!» - дей, анам да «Окъу, балам, чокъ билирсинъ!»- дей. Мен ойнамагъа истейим. Балаларнен футбол ойнамагъа чапам, достумнен велосипетке насыл отурамыз, Аркадьевкадан тап Темелли коюне беш дакъкъада барып чыкъамыз. Амма да зевкъ! Мектепте исе манъа мына бу китапны бердилер. Я мен окъумагъа истемесем?! Яхшысы мен оны сакълайым, сорасалар – джойдым деп айтырым. (Элифбени сакълай)
1–нджи аляджи: Селям алейкум, балалар! Меним адым Надие.
2-нджи аляджи: Селям алейкум, балалар! Меним адым Джевер.
Оджа: Алейкум селям, къызлар! Бу аляджы къызларны мен биринджи сыныфтан дёртюнджи сыныфкъа къадар окъуткъан эдим. Олар пек эмексевер, тырышкъан къызлар. Шимди олар бешинджи сыныфта окъуйлар. Амма, мына бу огъланчыкъ сизнен берабер дегильми?
1-аляджы: Биз бу перишан балачыкъны пек яхшы билемиз.
2-аляджы: О дерс вакътында аятта, я да мектеп азбарында юре...
1-аляджы: Чантасы эр вакъыт бош. Китапларыны эвде къалдырып мектепке келе.
ПБ: Китабымны мен джойдым.
1-аляджы: Джойдынъ!?
2-аляджы: Джойдынъ!?
ПБ: Сизлер бир шей джоймайсызмы ёкъса?
1-аляджы: Ёкъ!
2-аляджы: Китапларымыз, дефтерлеримиз еринде!
ПБ: Меним китабым исе джоюлды. Къоркъунчлы бир шей ёкъ! Келеджек йыл арифлерни огренирим.
1-аляджы: Сен керчектен де ич бир арифни бильмейсинъми?
2-аляджы: Окъумагъа да бильмейсинъми?
ПБ: Ёкъ! Я о манъа не керек?! Футбол ойнагъанда окъув керекмей, велосипед айдагъанда да окъув керекмей.
1-аляджы: Ах сен, перишан огъланчыкъ! Сенинъ акъранларынъ бир йылда окъумагъа, гузель язмагъа огрендилер, меселелер, мисаллер чезелер. Олар тек Элифбе китабыны дегиль де, даа чокъ башкъа китаплар окъуп, чокъ шейлерни огрендилер.
2-аляджы: Догърумы, балалар? (Эбет!)
1-аляджы: Инанмасанъ бакъ!
Оджа: Балалар, аляджы къызчыкъларнынъ суаллерине джевап бермеге азырсызмы?
1. Мемлекетимизнинъ ады не?
2. Украинанынъ пайтахты къайсы шеэр?
3. Украинада насыл буюк озенлер акъа?
4. Къырымтатарлар яшагъан ернинъ ады не?
5. Къырымнынъ пайтахты къайсы шеэр?
6. Къырымда нени осьтюрелер?
7. Къырымтатар языджы ве шаирлернинъ адларыны айтынъыз.
8. Къайсы къырымтатар халкъ байрамларыны билесинъиз?
ПБ: Балалар, сизлер бу къадар чокъ шейлерни къайдан билесинъиз?
(Элифбени окъудыкъ, башкъа китаплар окъудыкъ, оджамыз айтып берди)
ПБ: Демек, мына бу «Элифбе» китабыны бегендинъизми?
Балалар: Эбет, бегендик!
ПБ: Онынъ саифелеринде шиирлер бармы? Я тапмаджалар? Я масаллар?
Оджа: «Элифбе» китабында «Чокърачыкъ» адлы масал бар. Балалар оны пек бегендилер ве мусафирлерге бу масалны косьтермеге азырлар.
Чокърачыкъ
Аланчыкъ, аланчыкъ, ортасында чокърачыкъ. Сувсап кельди сансарчыкъ:
- Чокърачыкъ, чокърачыкъ, мен сувсадым, сув берсе, - деди.
Чокърачыкъ сансарчыкъкъа сув берди.
Артындан тилькичик кельди:
- Чокърачыкъ, чокърачыкъ, мен сувсадым, сув берсе, - деди.
Чокърачыкъ тилькичикке де сув берди.
Артындан кирпичик кельди:
- Чокърачыкъ, чокърачыкъ, мен сувсадым, сув берсе, – деди.
Чокърачыкъ кирпичикке де сув берди.
Артындан аюв кельди, бурнуны чокърачыкъкъа сокъты. Чокърачыкъ тыкъалды. Аюв сув ичип оламады.
Оджа:-Балаларнынъ бильгиге мерагъы ве менимсев къабилиетлери сынъырсыз. Олар пек чокъ суаллер берелер, эр адисенинъ себебини бильмеге истейлер. Янъы бильгилер оларны севиндире. Суаллери исе ич бир вакъыт джевапсыз къалмай. Амма суаллери чокъ олгъаны себебинден мен оларнынъ адларыны «нечюнчиклер» деп къойдым.
Нечюнчик
Нечюн кемане чала?
Нечюн лампочка яна?
Нечюн тюшмей ерге ай?
Нечюн кучюк аттан тай?
Нечюн сув акъып кете?
Нечюн севем кобете?
Кене бильмек истейим
Нечюн татлы истейим?
Нечюн безем дерс япсам?
Ве безмейим ойнасам?
Суальсиз яшалмайым
Омюримде бир куньчик.
Нечюн манъа айталар:
Сенинъ адынъ Нечюнчик? (А.Велиев. В.Котовгъа такълид)
ПБ: Меним де бир-эки суалим бар. Балалар, аранъызда къычырып лаф эткен балалар бармы? Эй, чыкъ меним яныма! Я да сыныф одасында чапкъалап юрьген балалар бармы? Эй, тут мени! Я да мен киби дефтерлерни мына бойле анда-мында атып олурсызмы? Эй-эй-эй! Ёкъ!?
1-аляджы: Токъта, токъта! Сен балаларгъа нелерни огретесинъ? Бу балалар мектеп къаиделерини пек яхшы билелер.
2-аляджы: Балалар, бу перишан, тербиесиз огъланчыкъкъа бильген эдеп ве тербие къаиделерини айтып беринъиз!
ПБ: Айтып беринъиз, айтып беринъиз!
1 талебе: Биз меткепке вакътында келемиз.
2 талебе: Оджаны дикъкъатнен динълеймиз.
3 талебе: Иш ерини темиз тутамыз.
4 талебе: Зайыфларнынъ устюнден кульмеймиз.
5 талебе: Бир кимсени мыскъылламаймыз.
6 талебе: Таныш адамны корьсек – селям беремиз.
7 талебе: Бириси лаф эткенде сёзюни больмеймиз.
1 талебе: Эр вакъыт буюклерге ёл бермеге азырмыз.
2 талебе: Аналарымызгъа, биталарымызгъа, мектепте бизге аш пиширген адамларгъа: «Сагъ олунъыз!» демеге унутмаймыз.
3 талебе: Озь ара дост-муаббет яшаймыз.
4 талебе: Тез осьмеге ве чокъ макъсадларгъа иришмеге истеймиз.
5 талебе: Арзумыз – чокъ китаплар окъуп, бильгили адамлар олмакъ.
6 талебе: Ана тилимизни пек севемиз ве тырышып огренемиз.
7 талебе: Ватанымыз Къырымны пек севемиз ве энъ мукъаддес деп саямыз.
Оджа: - Балалар, Элифбенинъ саифелеринде нелернен таныш олдынъыз?
Элифбе
Элифбе чокъ меракълы,
Ичинде толу масал.
Хазинесинде сакълы
Сёз байлыгъы, оны ал.
Арифке ариф къошсанъ
Сёз ве джумле топланыр.
Оларны да окъусанъ,
Якъынларынъ къуваныр.
Бакъ: айва, армут, алма
«А» арифнен башланыр.
Окъувда артта къалма,
Бильги онен ашланыр.
Ал китапны элинъе,
Арифлерини огрен.
Урьмет косьтер тилинъе
Сукълансын сени корьген. (Ибраим Сеитабла)
Оджа: - Арифлер парадыны башлаймыз!
А Анам, анам, джаным анам,
Сизни пек севем, анам.
Б Биз ойнаймыз, биз кулемиз,
Биз Къырымны пек севемиз.
В Ватаным меним Къырым,
Меним тувгъан топрагъым.
Г Гузель геми ясадыкъ,
Адыны «Достлукъ» къойдыкъ.
Гъ Гъалебе мен къазандым
Окъумагъа огрендим.
Д Дагъ ичинде шенъ чокъракъ.
Сувун иче чокъ топракъ.
Е Ель эсе, ягъмур ягъа.
Ерни баарь яраштыра.
Ё Ёл боюнда лялелер
Бизге башын эгелер.
Ж Жирафени мен корьдим.
Бу айванны бегендим.
З Зебрада гузель орьнек,
Ёлакълы дюльбер кольмек.
И Иши балкъуртнынъ къайнай:
Чечеклерден бал топлай.
Й Йырнен уяныр дагълар,
Къулан чёллер, орманлар.
К Кокте кунеш нур сача,
Еримизни къыздыра.
Къ Къырым – меним Ватаным,
О меним тувгъан ерим.
Л Лескер къолума алдым,
Акъшамгъадже чалыштым.
М Мектеп – бильги чокърагъы,
Мектеп – илим байрагъы.
Н Низам, тертип эр ерде,
Севимли мектебимде.
О Оджа бильги бизге бере,
Окъув, язувны огрете.
П Пападиелер сачтым,
Олар осип, энди ачты.
Р Рале башында Риза,
Риза арифлер яза.
С Сатын алдым мен бир топ,
О секире оп, оп, оп.
Т Тавшан дагъда секире,
Тереклерни кемире.
У Улакъ азбарда мелей,
Анасыны о беклей.
Ф Фериде дюльбер олды:
Фес оны яраштырды
Х Хавузда папий, къазлар,
Ялдамагъа авес олар.
Ц Циркке балалар барды,
Олар пек мемнюн къалды.
Ч Чубар тавукъ бизде бар,
Чокъ йымырта о къозлар.
Дж Джемиль япты салынджакъ,
Джемилени саллайджакъ.
Ш Шекерлик неден бошай?
Шекерни Шевкет ашай.
Щ Щ арифи бизге кельди,
Бир къач сёзде ишлетильди.
Ы Ынджытмам къардашымны,
Пек северим мен оны.
Э Элимизде элифбе –
Бизге дейлер талебе.
Ю Юзюм пишти, ашайыкъ,
Ашап, сагълам олайыкъ.
Я Явлукъны нагъышладым,
Анама багъышладым.
Оджа: - Бу аджайип китапкъа тешеккюр бильдирмеге невбет кельди.
8 – талебе:
Авесликнен окъудыкъ
Элифбе арифлерин.
А-дан тутып Я-гъадже
Огрендик биз эр бирин.
9-талебе:
А, Б, В, Г, Гъ, Д, Е
Ерлештилер сыранен.
Ерлештилер сыранен
А, Б, В, Г, Гъ, Д, Е.
10-талебе:
Элифбе байрамына
Азырландыкъ эпимиз.
Эр феске бирер ариф
Яздыкъ бизлер эпимиз.
11-талебе:
Арифлерни огреткен
Элифбеге тешеккюр.
Элифбени огреткен
Оджамызгъа тешеккюр.
12-талебе:
Сагълыкънен къал, Элифбе,
Биз сени унутмамыз.
Китап алгъанда эльге
Севип, сайып анъармыз. (А. Велиев)
Оджа: - Балалар, сиз пек бегенген Мунире Халилованынъ «Элифбе байрамы» йырыны иджра этмеге невбет кельди. Санагъа буюрынъыз.
Элифбе байрамы
Музыка ве сёзлери Мунире Халилованынъ
Саба эрте мен турдым,
Бет-элимни мен ювдым.
Сабалыкъ ашагъан сонъ
Тез-тез мектепке чаптым.
Багълама:
Биринджи сыныфта мен,
Элифбени огренем.
Бугунь сыныф байрамы
Эр кеснен мен севинем.
Насыл яхшы окъумакъ
Арифке ариф къошмакъ.
«Ана», «Баба», «Ватаным»,
Биринджи сатырларым.
Ильк сатырдан башладым,
Окъуп сонъуна чыкътым.
Элифбени огрендим
Бутюн дюньяны бильдим.
Оджа: - Мына, балалар, биз озь ана тилимизде биринджи Элифбе китабыны окъуп битирдик. Сизни янъы китаплар беклей. Ана тилимизде чыкъкъан китаплар шимди чокъ. Олар бизлер, къырымтатарлар ичюн, гъает къыйметлидир. Китаплар вастасынен сизлер ватанымыз Къырым, халкъымыз, динимиз, урф-адетлеримиз акъкъында, бутюн дюнья акъкъында чокъ шейлер билирсинъиз. Амма ЭЛИФБЕ - бу балабан илим, китап дюньясына биринджи басамакътыр.
Меним севимли балаларым! Мектепте яхшы окъунъыз, юксек мувафакъиетлерге иришинъиз! Ана-бабаларынъызны къувандырынъыз! Къырымымызны севинъиз ве ватанымызнынъ акъикъий саиблери олмасына тырышынъыз!
1 – талебе:
Окъувнынъ сонъуна етмеген инсан
Джаильден бетердир – анъла ве инан!
2 – талебе:
«Алим» деп айтмазлар санъа бир заман,
Вакъытны къачырып, этме сонъ пешман.
1 – талебе:
Яшларнынъ мийине чокъ бильги синъе,
Бильгиси олгъанлар эр шейни енъе.
2 – талебе:
Олса да окъумакъ бираз къайгъылы,
Биль ки сен, окъувнынъ сонъу сайгъылы. (Рустем Джелил)
Оджа: - Бойле балалар, ана-бабалар, оджалар, бойле сатырларны язгъан шаирлеримиз бар экен – иншалла тилимиз яшар, чечекленир.
ПБ: - Мына меним китабым. Мен окъумагъа огренмек истейим. Мен бу залда отургъан балаларгъа ошамагъа, чокъ шейлер бильмеге истейим. Балалар, сизлер манъа ярдым этерсинъизми?
Балалар: - Эбет!
1 – аляджы: - Машалла! Истегинъ бар – демек, огренирсинъ.
2 – аляджы: - Сенинъ адынъ не?
ПБ: Меним адым – Аким.
1–аляджы: Урбанъны денъиштир, эллеринъни юв. Балаларнен йырламагъа кель.
Къырым меним анамдыр
Муз. Э.Налбандовнынъ, сёз. Черкез Алининъ
Къырым меним анамдыр,
Къырым меним бабамдыр.
Къырым деген бу ульке,
Манъа догъмуш Ватандыр.
Мен анамны пек севем,
Мен бабамны пек севем.
Ватанымны, бильсенъиз,
Джанымдан да пек севем.
Къырым меним анамдыр,
Къырым меним бабамдыр.
Къырым деген бу ульке,
Манъа догъмуш Ватандыр.
Оджа: - Сагъ олунъыз, балалар! Балаларымызгъа ана тилимизни огренмеге ярдым эткен ана-бабалар, къартана-къартбабалар, чокъ сагъ олунъыз! Бизим энъ дюльбер, энъ къыйметли, эпимиз ичюн мукъаддес олгъан АНА ТИЛИМИЗНИ огренейик, балаларымызнен тек ана тилимизде лаф этейик. Ана тили – къоранта тили олсун. Ватанымызда къырымтатар сыныф ве мектеплеримизнинъ сайысы эп артсын!